علم خداوند به جزئیات از دیدگاه حکمت متعالیه و بررسی آن در آیات و روایات

یکی از مسائل مهمی که در بحث خداشناسی از جایگاه ویژه ای برخوردار است مسأله علم خداوند به جزئیات عالم هستی (مادیات) قبل از آفرینش و در مقام ذات و همینطور بعد از خلقت و در مقام فعل می باشد. در این پژوهش به بررسی علم خداوند به جزئیات از دیدگاه حکمت متعالیه و آیات و روایات پرداخته شده است.در ابتدا،مبادی تصوری و تصدیقی مسأله علم مانند ماهیت و اقسام علم بیان شد و معلوم گردید که ماهیت و حقیقت علم از نگاه فیلسوفان حکمت متعالیه،از سنخ وجود است و از مقولات ماهوی نیست و از آنجا که نظریه حکمت متعالیه تکامل یافته و مبتنی بر حکمت مشاء و اشراق است، لذا در ادامه به تبیین دیدگاه ابن سینا و شیخ اشراق پرداخته شد.از نگاه ابن سینا،علم الهی به جزئیات به وسیله صور مرتسمه و به نحو کلی است و از نظر شیخ اشراق، علم خداوند به موجودات مادی به وجود عینی آنها تعلق می گیرد. پس از بررسی و ارزیابی این دو دیدگاه توسط صدرالمتألهین، دیدگاه وی که علم اجمالی خداوند در عین کشف تفصیلی در مقام ذات است مطرح گردید، ایشان این نظریه را به دو طریق تبیین و اثبات می کند: یکی شیوه ی فلاسفه است که در آن از قاعده ی «بسیط الحقیقه کل الاشیاء» استفاده کرده است و دیگری طریقه عرفاست، که علم پیشین الهی را در مقام ذات به نحو تفصیلی تبیین و مبرهن می سازد.سپس رأی نهایی صدرالمتألهین در ارتباط با علم خداوند به موجودات در مقام فعل بیان گردید. در محتوای آیات قرآن و روایات ائمه علیهم السلام تصریح به علم خداوند به جزئیات قبل و بعد از آفرینش شده ولی تبیینی که مبتنی بر اصولی مانند اصول فلاسفه باشد،دیده نشد اما در ارتباط با ویژگیهای علم الهی،وجوه مشترک زیادی همچون ذاتی بودن،حضوری بودن، اکتسابی نبودن،مطلق و نامتناهی بودن،عدم شباهت میان علم خدا و موجودات و... میان نظرات فیلسوفان حکمت متعالیه و محتوای آیات و روایات وجود دارد. کلید واژه ها:علم خداوند، جزئیات، علم حضوری، قاعده «بسیط الحقیقه کل الاشیاء»، حکمت متعالیه، علم الهی در آیات، علم الهی در روایات.